Việc tái sử dụng những chiếc laptop cũ không chỉ góp phần giảm thiểu rác thải điện tử mà còn mở ra một thế giới các ứng dụng thực tế đầy tiềm năng. Thay vì để chúng nằm bụi hoặc vứt bỏ, có vô số cách bạn có thể biến chiếc máy tính xách tay cũ kỹ thành những công cụ hữu ích, mang lại một “cuộc đời” mới cho chúng và cứu vãn chúng khỏi bãi phế liệu công nghệ. Bài viết này sẽ đi sâu vào 5 ý tưởng biến hóa đầy sáng tạo, giúp bạn khai thác tối đa giá trị từ những cỗ máy tưởng chừng đã lỗi thời.
1. Biến Laptop Thành Máy Tính Linux Chuyên Dụng
Khi một chiếc laptop cũ trở nên quá ì ạch để chạy Windows mượt mà, giải pháp tôi luôn nghĩ đến là cài đặt Linux để thổi một luồng sinh khí mới cho nó. Ngay cả trên một thiết bị đã mười năm tuổi, Ubuntu vẫn có thể hoạt động tốt trên chiếc máy gần như “hết hơi” của tôi. Mặc dù có nhiều câu nói đùa về các bản phân phối Linux, nhưng thực tế, tôi thấy giao diện của chúng rất gọn gàng và thân thiện với người dùng. Các driver của Linux thường hoạt động trơn tru, và bạn không nhất thiết phải sử dụng terminal nếu không muốn.
Sau khi cài đặt Linux, sự cải thiện về hiệu suất sẽ trở nên rõ ràng ngay lập tức. Chiếc máy được hồi sinh của tôi giờ đây đóng vai trò là máy tính phụ, phục vụ các tác vụ như lập trình, duyệt web và học tập trực tuyến. Ngoài những việc cơ bản mà bạn làm với một máy tính, một thiết bị chạy Linux còn có thể trở thành công cụ học tập cực kỳ hiệu quả. Tôi đã học được nhiều thao tác với terminal, hệ thống quản lý tập tin, quyền hạn và quản trị hệ thống nói chung thông qua việc sử dụng thiết bị này gần như hàng ngày.
Màn hình máy tính để bàn Linux Mint trên laptop ThinkPad, với chuột và USB
Ngoài những ứng dụng thực tế, tôi nghĩ một trong những điểm hấp dẫn của Linux là việc trở thành người dùng tự nó đã là một sở thích. Khi bạn bắt đầu làm quen với terminal, bạn sẽ khám phá những kỹ năng mới mà trước đây bị ẩn giấu trên Windows và macOS. Bạn sẽ sớm muốn tùy chỉnh thiết lập của mình, tối ưu hóa hệ thống và tìm kiếm các gói phần mềm tốt nhất—và trước khi bạn nhận ra, bạn đã khá thành thạo Bash và hiểu được tất cả những câu chuyện đùa “nội bộ” của cộng đồng Linux. Giống như bất kỳ sở thích nào, bạn sẽ tìm thấy một cộng đồng lớn luôn tích cực chia sẻ ý tưởng, hướng dẫn, các bản dựng và đủ loại khám phá công nghệ thú vị trên internet.
2. Xây Dựng Hệ Thống Lưu Trữ Gắn Mạng (NAS) Cá Nhân
Biến chiếc laptop không sử dụng thành một hệ thống NAS (Network-Attached Storage) cá nhân là một cách tái sử dụng thiết bị cũ vừa thú vị vừa thiết thực. Điều tuyệt vời khi sử dụng laptop làm NAS là bạn đã có sẵn hầu hết các thành phần cần thiết: một bộ xử lý đủ mạnh, ổ cứng tích hợp và khả năng kết nối mạng. Hơn nữa, việc sử dụng laptop còn mang lại cho bạn một nguồn pin dự phòng tích hợp và thiết kế nhỏ gọn, hoàn hảo cho những không gian hạn chế hoặc khi mất điện.
Với hệ thống NAS “chế” của mình, giờ đây tôi có thể bỏ qua gói đăng ký lưu trữ Google One và tự mình lưu trữ đám mây cá nhân. Điều này giúp tôi tiết kiệm chi phí và kiểm soát tốt hơn quyền riêng tư cũng như bảo mật dữ liệu của mình, vì mọi thứ đều được giữ cục bộ và mã hóa.
Tôi đã xây dựng NAS của mình trên một chiếc laptop Dell Latitude Slim cũ với bộ vi xử lý Core i5 thế hệ thứ 2 và 8GB RAM. Điều duy nhất tôi thay đổi là ổ đĩa lưu trữ, tôi đã nâng cấp nó bằng một ổ cứng HDD 2.5 inch 1TB mà tôi có sẵn. Việc biến chiếc laptop cũ thành NAS không hề khó khăn. Tôi đã cài đặt một hệ điều hành mã nguồn mở có tên TrueNAS, thiết lập chia sẻ mạng và sắp xếp bộ nhớ thành các thư mục riêng cho sao lưu, media và các tập tin khác. Tôi vẫn có kế hoạch nâng cấp ổ đĩa lên 4TB IronWolf bằng cách sử dụng bộ chuyển đổi SATA mở rộng và vỏ in 3D, nhưng điều đó sẽ phải đợi đến khi giá giảm. Mặc dù có một vài đánh đổi khi sử dụng NAS tự làm so với NAS có sẵn, nhưng tôi hài lòng với hệ thống lưu trữ đám mây 1TB của mình—hoàn toàn miễn phí và nằm trong tầm kiểm soát của tôi!
3. Thiết Lập Máy Chủ Plex Để Giải Trí Tại Gia
Nếu bạn đã cấu hình chiếc laptop cũ của mình thành một hệ thống NAS, bạn hoàn toàn có thể cài đặt Plex Media Server trên cùng hệ điều hành đó! Điều này cho phép bạn tải lên một bộ sưu tập phim, chương trình TV và nhạc vào một thư viện được tổ chức gọn gàng và tùy chỉnh nó trông giống như Netflix. Như vậy, bạn không chỉ có dung lượng lưu trữ đám mây cá nhân miễn phí mà còn đang lưu trữ nền tảng phát trực tuyến riêng tư của mình, có thể chia sẻ với cả gia đình và bạn bè.
Truy cập phim qua máy chủ Plex media tự lưu trữ
Nếu bạn là một tín đồ của phim và chương trình truyền hình, bạn có thể sẽ muốn một ổ cứng lớn hơn so với mức 1TB hiện tại của tôi. Ngoài ra, nếu bạn có kế hoạch chuyển mã (transcoding) video, bạn chắc chắn sẽ muốn sử dụng một chiếc laptop cũ có card đồ họa rời. Cá nhân tôi không xem phim nhiều—và khi xem, tôi chỉ xem ở độ phân giải gốc—nên việc lưu trữ Plex Media Server trên chiếc laptop Dell của tôi là ổn.
Có nhiều cách để bạn cài đặt Plex trên chiếc laptop cũ của mình, chẳng hạn như cài đặt trên nền Windows hoặc Linux. Cũng có những nền tảng phát trực tuyến tự lưu trữ thay thế nếu bạn không thích Plex. Một lựa chọn đáng chú ý là Jellyfin. Giống như Plex, Jellyfin cho phép bạn lưu trữ không gian phát trực tuyến phim của riêng mình. Mặc dù nó không tiện lợi hoặc trau chuốt bằng Plex, nhưng nó ít bị hạn chế hơn. Hơn nữa, nó cũng là mã nguồn mở, vì vậy mọi người sẽ luôn tìm cách tạo các nhánh phát triển của nó, đảm bảo nó sẽ luôn miễn phí.
4. Máy Chủ Rip Đĩa CD/DVD Chuyên Dụng
Giờ đây, khi tôi đã có máy chủ Plex của riêng mình, tôi cần phải “lấp đầy” nó bằng phim và các nội dung media khác để tận hưởng nền tảng này. Một cách phổ biến để tìm nguồn nội dung cho Plex là rip các đĩa CD và DVD của bạn bằng một thiết bị rip CD giá rẻ.
Tôi vẫn giữ một chiếc laptop cũ từ giữa những năm 2000. Nó có bộ vi xử lý Intel Core i3 thế hệ thứ hai, 4GB RAM và quan trọng nhất là một ổ đĩa CD/DVD. Mặc dù tôi vẫn có thể chạy Linux trên đó, nhưng màn hình của nó đã bị hỏng và không thể sử dụng cho bất kỳ công việc năng suất nào. Thay vì vứt bỏ, tôi đã tìm thấy một công dụng cho nó như một thiết bị rip CD chuyên dụng của mình.
Sử dụng laptop cũ để rip đĩa CD
Ngoài những chiếc laptop cũ, nội dung của các đĩa CD và DVD của chúng ta cũng xứng đáng có cơ hội thứ hai. Rốt cuộc, những mảnh media này là một trong số ít những thứ chúng ta thực sự có thể nói là “sở hữu” trong nền kinh tế dựa trên đăng ký thuê bao ngày nay. Vì vậy, tôi bảo tồn nhạc, phim và chương trình bằng cách số hóa chúng bất cứ khi nào có thể. Và này, nếu bạn cũng đã biến một trong những chiếc laptop cũ của mình thành một hệ thống NAS, bạn hoàn toàn có thể lưu trữ chúng ở đó!
5. Trung Tâm Điều Khiển Nhà Thông Minh (Home Assistant Server)
Biến một chiếc laptop cũ thành một máy chủ nhà thông minh sẽ tạo ra một trung tâm quản lý tập trung cho các thiết bị thông minh, cho phép bạn truy cập không giới hạn vào thiết lập IoT của mình mà không cần trả phí đăng ký cao cấp. Bằng cách tự lưu trữ máy chủ IoT của riêng mình, bạn có thể kiểm soát và tự động hóa các quy trình trên đèn thông minh, ổ cắm điện, đồng hồ kỹ thuật số, loa và nhiều hơn nữa. Bạn thậm chí có thể tích hợp các dịch vụ bên ngoài như API thời tiết và các sự kiện lịch, cho phép tự động hóa linh hoạt hơn, đảm bảo ngôi nhà của bạn thích ứng theo thời gian thực với các điều kiện thay đổi.
Một giải pháp mã nguồn mở phổ biến cho máy chủ nhà thông minh là Home Assistant. Nền tảng này có thể được lưu trữ theo nhiều cách—bằng cách cài đặt nó dưới dạng ứng dụng trên Windows, sử dụng Home Assistant OS độc lập, hoặc chạy nó thông qua TrueNAS Scale. Tôi đã chọn cách thứ ba vì nó dễ cài đặt và cung cấp các tùy chọn linh hoạt để cài đặt các ứng dụng khác.
Sử dụng Google Home với máy chủ Home Assistant
Dự án máy chủ Home Assistant cung cấp một sân chơi để thử nghiệm các giao thức IoT, ghép nối thiết bị và bảo mật mạng. Thường xuyên tinh chỉnh các quy tắc tự động hóa và giám sát hiệu suất hệ thống sẽ dẫn đến những cải tiến liên tục và các ứng dụng sáng tạo mới cho công nghệ. Các buổi hội thảo, hướng dẫn trực tuyến và diễn đàn công nghệ tích cực cung cấp thêm cảm hứng và hướng dẫn. Ngoài việc tiết kiệm tiền mua các trung tâm điều khiển thông minh thương mại, dự án này còn cho thấy cách tái sử dụng các thiết bị cũ có thể đóng góp vào một ngôi nhà kết nối và tiết kiệm năng lượng hơn.
Việc tái sử dụng laptop cũ chứng minh rằng sự đổi mới không phải lúc nào cũng đòi hỏi những thiết bị mới nhất. Các dự án được đề cập trong bài viết này, bao gồm máy trạm Linux chuyên dụng, đơn vị lưu trữ mạng (NAS), máy chủ media Plex, trạm rip CD và trung tâm tự động hóa nhà thông minh, đều cho thấy rằng phần cứng lỗi thời vẫn có thể phục vụ nhiều chức năng hiện đại. Mỗi dự án cũng khuyến khích người dùng học hỏi các kỹ năng mới, giải quyết các thách thức kỹ thuật và thích ứng với các nhu cầu thay đổi. Hãy chia sẻ ý kiến của bạn về các cách tái sử dụng laptop cũ và những dự án sáng tạo mà bạn đã thực hiện!
