Trong thế giới công nghệ hiện đại, ổ đĩa thể rắn (SSD) đã trở thành một thành phần không thể thiếu, mang lại tốc độ và hiệu suất vượt trội cho máy tính. Tuy nhiên, nhiều người lầm tưởng rằng SSD là bất tử và không cần bảo dưỡng. Trên thực tế, ổ cứng SSD không đột ngột hỏng hóc mà thường suy giảm dần theo thời gian, nguyên nhân chính lại đến từ những thói quen sử dụng tưởng chừng vô hại hàng ngày. Việc không quan tâm đến cách sử dụng và bảo quản đúng cách có thể rút ngắn đáng kể tuổi thọ của thiết bị đắt tiền này. Bài viết này sẽ chỉ ra 9 sai lầm phổ biến nhất mà người dùng thường mắc phải, đồng thời cung cấp các giải pháp thiết thực giúp bạn bảo vệ và kéo dài tuổi thọ cho ổ cứng SSD của mình.
1. Đổ đầy SSD đến giới hạn dung lượng
Việc sử dụng cạn kiệt từng gigabyte cuối cùng của ổ SSD, đặc biệt khi không gian lưu trữ eo hẹp, là một cám dỗ lớn. Tuy nhiên, các ổ đĩa thể rắn cần có không gian trống để hoạt động hiệu quả. Không giống như ổ cứng cơ truyền thống (HDD), SSD hoạt động dựa trên một quy trình gọi là “san lấp hao mòn” (wear leveling) để phân phối dữ liệu đồng đều trên các ô nhớ. Khi ổ đĩa gần đầy, số lượng ô nhớ trống sẵn có để ghi dữ liệu sẽ ít hơn. Điều này dẫn đến việc các ô nhớ còn lại phải chịu chu kỳ ghi đè lặp đi lặp lại nhiều hơn, từ đó đẩy nhanh quá trình hao mòn và giảm tuổi thọ SSD.
Hãy hình dung ổ SSD của bạn như một đường cao tốc. Khi giao thông phân bổ đều, mọi thứ diễn ra suôn sẻ. Nhưng khi mỗi làn đường đều chật kín, tốc độ sẽ giảm và áp lực tăng lên. Để giữ cho ổ đĩa của bạn luôn trong tình trạng tốt, hãy cố gắng duy trì ít nhất 10-20% không gian trống. Mặc dù nhiều ổ SSD đã tích hợp sẵn tính năng overprovisioning (dự trữ dung lượng) để hỗ trợ điều này, việc tạo thêm không gian đệm là một cách thông minh để kéo dài tuổi thọ ổ đĩa.
2. Chống phân mảnh (Defragment) cho SSD
Nếu bạn đã quen với việc sử dụng ổ cứng cơ học (HDD), thì việc chống phân mảnh có thể là một phần của quy trình bảo trì định kỳ. Tuy nhiên, đối với ổ cứng SSD, việc này không chỉ không cần thiết mà còn có hại. Chống phân mảnh là quá trình sắp xếp lại các tệp thành các khối liền kề để giảm thiểu thời gian đọc cơ học. Nhưng SSD không có bộ phận chuyển động. Chúng có thể truy cập bất kỳ bit dữ liệu nào ngay lập tức, bất kể vị trí của nó. Việc chạy quá trình chống phân mảnh chỉ dẫn đến hàng nghìn thao tác ghi không cần thiết, làm hao mòn sớm các tế bào nhớ và ảnh hưởng đến tuổi thọ SSD.
Các hệ điều hành mới hơn như Windows 11 đã hiểu điều này và xử lý các ổ SSD tương ứng. Điều quan trọng là bạn cần tránh sử dụng các công cụ bảo trì lỗi thời vẫn coi ổ SSD của bạn như một ổ cứng quay thông thường.
3. Liên tục ghi và ghi lại các tệp lớn
Hoạt động đĩa Windows và các tiến trình đang đọc ghi dữ liệu trên ổ cứng
Mỗi ổ SSD đều có một số chu kỳ ghi (write cycles) giới hạn. Mặc dù các ổ đĩa hiện đại rất bền, việc liên tục ghi và ghi lại các tệp lớn vẫn gây ra sự hao mòn đáng kể. Kiểu căng thẳng này rất phổ biến trong các tác vụ như chỉnh sửa video, quản lý cơ sở dữ liệu lớn hoặc sử dụng SSD làm ổ đĩa tạm thời (scratch disk) cho các ứng dụng chuyên nghiệp. Mỗi thao tác lưu, di chuyển hoặc ghi lại đều tiêu thụ thêm chu kỳ ghi.
Nếu bạn thường xuyên làm việc với các tệp lớn, hãy cân nhắc sử dụng một ổ cứng phụ (HDD) hoặc định hướng các ứng dụng như Adobe Premiere hoặc Photoshop sử dụng một ổ đĩa khác cho các tệp tạm thời. Ổ cứng SSD được chế tạo để đạt tốc độ cao, chứ không phải để liên tục hấp thụ lượng dữ liệu thay đổi khổng lồ.
4. Bỏ qua các bản cập nhật Firmware
Firmware là phần mềm nội bộ kiểm soát cách ổ SSD của bạn hoạt động. Nó quản lý các quy trình như phân bổ dữ liệu, san lấp hao mòn và điều chỉnh hiệu suất. Các nhà sản xuất thường xuyên phát hành các bản cập nhật firmware để khắc phục lỗi, tăng cường hiệu suất hoặc kéo dài tuổi thọ của ổ đĩa. Việc bỏ qua các bản cập nhật này có thể dẫn đến các vấn đề tương thích hoặc bỏ lỡ các cải tiến quan trọng có thể giúp kéo dài tuổi thọ SSD của bạn.
Không giống như các bản cập nhật hệ điều hành, firmware SSD thường không tự động cài đặt. Bạn cần truy cập trang web của nhà sản xuất hoặc sử dụng các công cụ tiện ích của họ—chẳng hạn như Samsung Magician hoặc Crucial Storage Executive—để kiểm tra xem có bản cập cập nhật nào khả dụng không. Việc kiểm tra định kỳ vài tháng một lần là một nỗ lực nhỏ nhưng có thể giúp bạn ngăn ngừa mất dữ liệu lớn trong tương lai.
5. Để SSD hoạt động quá nóng trong thời gian dài
Ổ cứng SSD bên trong laptop Lenovo Legion 7i cùng cụm tản nhiệt
Ổ cứng SSD nhìn chung hiệu quả và bền bỉ, nhưng nhiệt độ cao vẫn là kẻ thù của chúng. Nếu ổ đĩa của bạn thường xuyên hoạt động trên 70°C, nó sẽ lão hóa nhanh hơn mức bình thường. Nhiệt độ cao ảnh hưởng đến các tế bào bộ nhớ và chip điều khiển quản lý luồng dữ liệu. Điều này có thể gây giảm hiệu suất, lỗi hoạt động hoặc cuối cùng là hỏng hóc hoàn toàn.
Máy tính xách tay đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi khả năng làm mát kém, trong khi máy tính để bàn có luồng không khí kém cũng có thể bị quá nhiệt khi sử dụng nặng. Nếu hệ thống của bạn trở nên chậm chạp khi tải nặng, hãy theo dõi nhiệt độ SSD bằng các công cụ như CrystalDiskInfo hoặc phần mềm của nhà sản xuất ổ đĩa của bạn. Luồng không khí tốt và thông gió là những biện pháp phòng vệ tốt nhất của bạn. Giữ laptop của bạn trên các bề mặt cứng. Trong máy tính để bàn, tránh đặt SSD gần các linh kiện sinh nhiệt cao như GPU. Thậm chí việc lắp đặt một bộ tản nhiệt nhỏ cũng có thể giúp ích đáng kể để duy trì tuổi thọ SSD.
6. Mất điện và tắt máy không đúng cách
Mất điện đột ngột có vẻ vô hại, nhưng chúng có thể gây ra thiệt hại đáng kể cho ổ cứng SSD. Các ổ cứng truyền thống sẽ “đỗ” đầu đọc của chúng khi mất điện. Tuy nhiên, SSD thường dựa vào các tụ điện và quy trình phần mềm cần thời gian để hoàn tất việc ghi dữ liệu một cách chính xác.
Việc tắt máy không đúng cách—chẳng hạn như tắt nguồn đột ngột hoặc để pin laptop cạn kiệt—có thể làm gián đoạn các quy trình quan trọng, bao gồm thu gom rác (garbage collection) và san lấp hao mòn (wear leveling). Điều này làm tăng nguy cơ hỏng tệp hoặc lỗi hệ điều hành. Một số ổ SSD cấp doanh nghiệp có tích hợp tính năng bảo vệ mất điện, nhưng hầu hết các ổ đĩa tiêu dùng thì không. Để bảo vệ ổ SSD của bạn, hãy luôn tắt hệ thống đúng cách. Đối với máy tính để bàn, việc sử dụng bộ chống sét lan truyền (surge protector) hoặc bộ lưu điện (UPS) sẽ tăng thêm một lớp an toàn.
7. Không bao giờ kiểm tra trạng thái SMART hoặc sức khỏe ổ đĩa
Ổ cứng SSD không phát ra tiếng kêu cọt kẹt khi sắp hỏng, nhưng chúng vẫn âm thầm giám sát tình trạng sức khỏe của mình bằng công nghệ SMART (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology). Đây giống như đèn cảnh báo trên bảng điều khiển ô tô của bạn vậy. Các chỉ số SMART có thể cảnh báo bạn về nhiệt độ tăng cao, các phân vùng lỗi (bad sectors) và các chỉ số sức khỏe đang giảm sút—đôi khi rất lâu trước khi một lỗi nghiêm trọng xảy ra.
Sử dụng các công cụ như CrystalDiskInfo, Samsung Magician hoặc Western Digital Dashboard để kiểm tra nhanh tình trạng sức khỏe. Hầu hết các ứng dụng này hiển thị dữ liệu ở định dạng đơn giản “Tốt” hoặc “Cảnh báo”, vì vậy bạn không cần phải là một chuyên gia để hiểu chúng. Hãy tạo thói quen kiểm tra sức khỏe ổ SSD của bạn vài tháng một lần hoặc bất cứ khi nào hiệu suất giảm sút. Nếu ổ đĩa của bạn bắt đầu có dấu hiệu hư hỏng, hãy sao lưu dữ liệu ngay lập tức và chuẩn bị thay thế ổ đĩa mới.
8. Lưu trữ SSD trong thời gian dài mà không cấp nguồn
Ổ cứng SSD không phải là lựa chọn lý tưởng để lưu trữ lâu dài mà không được cấp nguồn. Không giống như ổ cứng cơ học, chúng sử dụng các điện tích để lưu trữ dữ liệu, và các điện tích đó có thể phai mờ dần theo thời gian nếu không có nguồn điện. Nếu bạn để một ổ SSD trong ngăn kéo một hoặc hai năm, đặc biệt trong môi trường ấm áp, bạn có thể phát hiện dữ liệu bị hỏng hoặc bị mất khi cuối cùng bạn cắm nó vào. Rủi ro này cao hơn với các ổ đĩa giá rẻ và trong môi trường nhiệt độ cao.
Nếu bạn buộc phải lưu trữ SSD trong một thời gian dài, hãy giữ nó ở nơi mát mẻ và khô ráo, lý tưởng là trong bao bì chống tĩnh điện. Tốt hơn nữa, hãy cấp nguồn cho nó vài tháng một lần. Để lưu trữ dữ liệu thực sự lâu dài, ổ cứng cơ truyền thống hoặc các phương tiện quang học thường là lựa chọn an toàn hơn.
9. Sử dụng bộ nguồn (PSU) rẻ tiền hoặc nguồn điện không ổn định
Người dùng đang lắp bộ nguồn (PSU) vào vỏ máy tính để bàn
Một ổ SSD chỉ đáng tin cậy khi nguồn điện mà nó nhận được ổn định. Một bộ nguồn (PSU) rẻ tiền hoặc không ổn định có thể gây ra các biến động điện áp, sụt áp hoặc nhiễu điện, làm hỏng các linh kiện bên trong. Các PSU cấp thấp có thể thiếu các biện pháp bảo vệ như chống quá áp hoặc điều chỉnh đầu ra nhất quán. Kết quả có thể là hỏng dữ liệu, các vấn đề về hiệu suất, hoặc trong một số trường hợp, hỏng hoàn toàn phần cứng.
Luôn chọn một PSU chất lượng từ một thương hiệu uy tín. Độ ổn định quan trọng hơn công suất (wattage). Nếu bạn đang sử dụng laptop, hãy tránh các bộ sạc của bên thứ ba hoặc các ổ cắm điện không rõ nguồn gốc. Trong môi trường điện không ổn định, bộ chống sét lan truyền hoặc bộ lưu điện (pin dự phòng) là một khoản đầu tư thông minh. Nguồn điện ổn định không chỉ tốt cho SSD của bạn mà còn bảo vệ toàn bộ hệ thống máy tính.
Ổ cứng SSD của bạn có thể hoạt động yên tĩnh và kiểu dáng đẹp mắt, nhưng nó không phải là bất khả xâm phạm. Nếu bạn chăm sóc nó đúng cách, SSD sẽ đền đáp bạn bằng tốc độ, độ tin cậy và nhiều năm hoạt động trơn tru. Ngược lại, nếu bỏ qua, rất có thể lần nâng cấp tiếp theo của bạn sẽ đến sớm hơn dự kiến. Hãy chia sẻ kinh nghiệm và các mẹo bảo vệ SSD của bạn dưới phần bình luận nhé!
