Bạn có bao giờ cảm thấy như ai đó đang theo dõi mình qua chiếc laptop không? Nếu thiết bị của bạn đang hoạt động một cách kỳ lạ, đó có thể không phải là sự hoang tưởng. Tin tốt là có những cách đơn giản để phát hiện phần mềm giám sát ẩn và giành lại quyền kiểm soát sự riêng tư của bạn. Trong kỷ nguyên số ngày nay, quyền riêng tư trực tuyến trở thành mối lo ngại hàng đầu, đặc biệt khi máy tính cá nhân là trung tâm của mọi hoạt động từ làm việc, học tập đến giải trí. Phần mềm giám sát, hay còn gọi là spyware hoặc keylogger, có thể âm thầm thu thập thông tin nhạy cảm của bạn, từ dữ liệu cá nhân đến thói quen duyệt web. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và biết cách kiểm tra là cực kỳ quan trọng để bảo vệ chính mình khỏi những nguy cơ tiềm ẩn này.
1. Nhận Biết Hành Vi Bất Thường Của Laptop
Một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy ai đó có thể đã cài đặt phần mềm giám sát trên laptop của bạn là sự thay đổi rõ rệt trong cách thiết bị hoạt động. Các công cụ giám sát thường chạy ngầm, âm thầm thu thập dữ liệu hoặc ghi lại hoạt động của bạn, điều này có thể gây căng thẳng cho hệ thống và dẫn đến các hành vi bất thường.
Nếu laptop của bạn cảm thấy chậm chạp, khởi động lâu hơn bình thường, pin cạn kiệt nhanh hơn, hoặc quạt tản nhiệt kêu to bất thường ngay cả khi bạn không chạy các ứng dụng nặng, đó có thể là một manh mối. Hãy chú ý đến các cửa sổ pop-up bất thường, đặc biệt khi bạn không duyệt web, hoặc sự gia tăng đột biến của quảng cáo pop-up trên các trang web yêu thích. Ngoài ra, hãy để ý đến các sự cố treo máy thường xuyên mà bạn không rõ nguyên nhân, hoặc các lần khởi động lại không mong muốn. Nếu bạn thường xuyên sử dụng điểm truy cập di động (mobile hotspot) để kết nối laptop với internet, mức sử dụng dữ liệu tăng đột biến và không giải thích được cũng là một dấu hiệu cảnh báo khác. Phần mềm giám sát có thể gây ra tất cả những vấn đề này. Tóm lại, hãy tin vào trực giác của bạn: nếu laptop của bạn cảm thấy “có gì đó không ổn”, rất có thể là vậy.
2. Quét Hệ Thống Tìm Phần Mềm Độc Hại
Người dùng đang quét phần mềm gián điệp trên laptop với các dấu hiệu cảnh báo
Một đặc điểm của phần mềm độc hại hiện đại là chúng lén lút hơn so với các loại cũ, điều này làm cho việc phát hiện trở nên khó khăn hơn theo những cách thông thường, như xuất hiện các pop-up ngẫu nhiên. May mắn thay, nhiều công cụ giám sát, đặc biệt là keylogger và spyware, được các chương trình diệt virus uy tín phân loại là phần mềm độc hại.
Sử dụng các chương trình này, bạn có thể thực hiện quét toàn bộ hệ thống để giúp phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa trước khi chúng gây thêm thiệt hại. Các công cụ bảo mật tích hợp sẵn như Windows Defender của Microsoft và XProtect của Apple có thể không được đánh giá cao, nhưng chúng là tuyến phòng thủ đầu tiên mà bạn nên sử dụng.
Đảm bảo rằng các định nghĩa virus của bạn được cập nhật, sau đó thực hiện quét toàn bộ hệ thống thay vì quét nhanh, vì phần mềm giám sát có thể ẩn sâu trong các tệp hệ thống. Nếu bạn không hài lòng với kết quả quét, hãy xem xét sử dụng giải pháp chống virus hoặc chống phần mềm độc hại của bên thứ ba đáng tin cậy như Malwarebytes hoặc Bitdefender. Các công cụ này thường phát hiện các mối đe dọa mà các chương trình mặc định có thể bỏ qua. Một số thậm chí còn cung cấp các tính năng cụ thể để xác định keylogger, rootkit và các công cụ truy cập từ xa. Tuy nhiên, chúng thường không miễn phí hoặc giá rẻ. Vì vậy, trước khi cam kết sử dụng, hãy đảm bảo phần mềm diệt virus có tất cả các tính năng cần thiết cho nhu cầu của bạn.
3. Kiểm Tra Các Tiện Ích Mở Rộng Trình Duyệt
Các tiện ích mở rộng của trình duyệt có thể rất hữu ích, nhưng chúng cũng có thể là công cụ để theo dõi hoạt động của bạn. Các tiện ích mở rộng độc hại hoặc giả mạo có thể theo dõi thói quen duyệt web, hiển thị quảng cáo, ghi lại thao tác bàn phím hoặc thậm chí chuyển hướng bạn đến các trang web giả mạo để đánh cắp thông tin. Đó là lý do tại sao việc rà soát các tiện ích mở rộng của trình duyệt là cần thiết khi kiểm tra phần mềm giám sát.
Hãy xem xét kỹ danh sách và tìm kiếm bất kỳ thứ gì bạn không nhận ra hoặc không nhớ đã cài đặt. Đặc biệt chú ý đến các tiện ích mở rộng tự nhận là cung cấp các chức năng tiện ích như tăng cường bảo mật — những tiện ích này đôi khi được sử dụng làm vỏ bọc cho phần mềm gián điệp. Để an toàn, hãy luôn tuân thủ các tiện ích mở rộng được đánh giá tốt và đáng tin cậy từ các nhà phát triển uy tín. Trong tương lai, hãy kiểm tra độ an toàn của các tiện ích mở rộng trước khi bạn cài đặt chúng trên Chrome, Firefox hoặc bất kỳ trình duyệt nào khác.
4. Rà Soát Quyền Truy Cập Webcam và Microphone
Một trong những cách đáng lo ngại nhất mà ai đó có thể giám sát bạn là truy cập bí mật vào webcam hoặc microphone của laptop. Vì lý do này, bạn nên thường xuyên xem lại những ứng dụng nào có quyền truy cập vào webcam và microphone của mình.
Trên Windows 11, nhấp vào biểu tượng Windows, đi tới Cài đặt (Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó cuộn xuống mục Quyền của ứng dụng (App permissions). Từ danh sách, chọn Máy ảnh (Camera) hoặc Micrô (Microphone) và cuộn xuống trang để xem những ứng dụng nào có quyền đối với cảm biến đã chọn.
Trên macOS, điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó chọn Máy ảnh (Camera) hoặc Micrô (Microphone) từ danh sách.
Khi ở các trang tương ứng, hãy tìm kiếm bất kỳ ứng dụng nào bạn không nhận ra hoặc không cố ý cấp quyền. Nếu không chắc chắn, hãy tắt quyền của ứng dụng đó và theo dõi xem có vấn đề gì xảy ra không. Một cách khác để biết bạn đang bị giám sát là khi đèn báo webcam của bạn tự động bật sáng mà không có sự tương tác nào. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng vì một số phần mềm giám sát tinh vi có thể tắt đèn báo trong khi ghi hình bạn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.
5. Kiểm Tra Các Chương Trình Đã Cài Đặt
Thông thường, phần mềm giám sát ngụy trang thành một ứng dụng vô hại hoặc ít được biết đến, với hy vọng hòa lẫn vào các chương trình hợp pháp. Các ứng dụng này thậm chí có thể cài đặt thêm các ứng dụng phụ trợ ở chế độ nền mà bạn không hề hay biết. Đó là lý do tại sao việc định kỳ xem lại tất cả phần mềm đã cài đặt trên laptop của bạn là điều cần thiết, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ ai đó có thể đã can thiệp vào thiết bị của mình.
Trên Windows 11, mở Cài đặt (Settings) và điều hướng đến Ứng dụng (Apps) > Ứng dụng đã cài đặt (Installed apps) để xem danh sách các ứng dụng đã cài đặt của bạn.
Trên macOS, mở thư mục Ứng dụng (Applications) hoặc điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Dung lượng (Storage) > Ứng dụng (Applications) để có cái nhìn tổng quan tương tự.
Hãy xem xét từng mục trong danh sách và tìm kiếm bất kỳ thứ gì có vẻ lạ, có tên chung chung, hoặc được cài đặt gần đây mà bạn không hề hay biết. Nếu bạn không chắc chắn về một ứng dụng cụ thể, việc tìm kiếm tên, nhà phát triển, chức năng hoặc đánh giá của nó trên mạng có thể giúp xác định tính hợp pháp của nó.
6. Xem Lại Các Chương Trình Khởi Động Cùng Hệ Thống
Nhiều loại phần mềm giám sát được thiết kế để tự động khởi chạy khi bạn bật laptop, để chúng có thể bắt đầu thu thập dữ liệu ngay lập tức mà không gây chú ý. Điều này khá phổ biến ngay cả đối với phần mềm giám sát nhân viên. Do đó, việc xem lại các chương trình khởi động cùng hệ thống là một cách thông minh để phát hiện các công cụ ẩn đang chạy ngầm.
Trên Windows 11, nhấn tổ hợp phím Ctrl + Shift + Esc để mở Trình quản lý Tác vụ (Task Manager), sau đó nhấp vào Ứng dụng khởi động (Startup apps) trong thanh bên trái. Điều này hiển thị danh sách tất cả các chương trình được đặt để khởi chạy khi hệ thống của bạn khởi động.
Xem trang ứng dụng khởi động trong Windows 11
Trên macOS, đi tới Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Mục Đăng nhập & Tiện ích mở rộng (Login Items & Extensions) để xem danh sách tương tự.
7. Kiểm Tra Hoạt Động Mạng
Một tính năng độc đáo của phần mềm giám sát là nó thường gửi dữ liệu về cho người sở hữu, cho dù đó là các thao tác bàn phím, ảnh chụp màn hình, ghi âm hoặc nhật ký hoạt động của bạn. Điều này có nghĩa là nó sẽ thường xuyên sử dụng kết nối internet của bạn ngay cả khi bạn không làm gì trực tuyến.
Do đó, việc kiểm tra hoạt động mạng của laptop có thể giúp bạn phát hiện bất kỳ hoạt động truyền tải dữ liệu bất thường nào cho thấy sự hiện diện của phần mềm gián điệp.
Trên Windows, tìm kiếm Resource Monitor (Giám sát Tài nguyên) và chọn nó từ kết quả tìm kiếm. Sau khi mở, chọn tab Mạng (Network) để xem chi tiết về mức sử dụng mạng của bạn.
Màn hình giám sát tài nguyên của Windows 11 hiển thị mức sử dụng mạng
Trên macOS, mở Activity Monitor (Giám sát Hoạt động) và nhấp vào tab Mạng (Network).
Xem mức sử dụng mạng trong ứng dụng Activity Monitor của macOS
Khi xem mức sử dụng mạng, hãy tìm kiếm các tiến trình hoặc ứng dụng lạ liên tục gửi hoặc nhận dữ liệu ở chế độ nền. Sự gia tăng đột biến, không giải thích được trong mức sử dụng mạng có thể là một dấu hiệu cảnh báo.
Ngoài Resource Monitor và Activity Monitor, bạn có thể sử dụng các công cụ của bên thứ ba để theo dõi hoạt động mạng trên Linux, macOS và Windows. Trên Windows, bạn có thể sử dụng GlassWire hoặc NetBalancer. Trên macOS, LuLu là một lựa chọn tuyệt vời.
Nếu bạn lo ngại rằng ai đó đang giám sát máy tính của mình nhưng không thấy bất kỳ dấu hiệu rõ ràng nào, hãy xem xét lại hệ thống của bạn để tìm các ứng dụng lạ, kiểm tra lưu lượng mạng và xem xét các chương trình khởi động cùng hệ thống cũng như các tiện ích mở rộng trình duyệt. Cách tiếp cận tốt nhất là bắt đầu với các phương pháp dễ dàng và dần dần tiến tới các kỹ thuật nâng cao hơn. Đừng ngần ngại thực hiện các biện pháp này để bảo vệ quyền riêng tư và sự an toàn của dữ liệu cá nhân trên chiếc laptop của bạn. Hãy chia sẻ bài viết này để nhiều người cùng biết cách bảo vệ mình nhé!
