Trong bối cảnh kỷ nguyên số bùng nổ, quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân trên mạng internet ngày càng trở thành mối quan tâm hàng đầu của người dùng. Với đa số người dùng, laptop không chỉ là công cụ làm việc mà còn là nơi lưu trữ hàng loạt dữ liệu cá nhân nhạy cảm. Thế nhưng, liệu chiếc laptop bạn đang dùng có thực sự bảo vệ được quyền riêng tư của bạn? Hơn một thập kỷ qua, tôi đã không còn chọn mua laptop từ các cửa hàng bán lẻ thông thường. Thay vào đó, tôi luôn tìm kiếm những chiếc laptop riêng tư được tối ưu hóa cho bảo mật ngay từ khi xuất xưởng.
Vấn đề quyền riêng tư với các laptop phổ biến hiện nay
Menu Start Windows trên Dell XPS 13 Plus
Hầu hết các mẫu laptop trên thị trường đều được cài đặt sẵn một trong ba hệ điều hành phổ biến: Microsoft Windows, Apple’s macOS hoặc Google’s ChromeOS. Dù mỗi nền tảng có mức độ bảo vệ quyền riêng tư khác nhau, nhưng không có lựa chọn nào thực sự “riêng tư” một cách tuyệt đối.
ChromeOS được thiết kế để khuyến khích người dùng thực hiện hầu hết các tác vụ điện toán trên đám mây, nơi mọi hoạt động đều có thể bị theo dõi. Microsoft Windows thậm chí còn đi xa hơn khi tích hợp quảng cáo trực tiếp vào giao diện máy tính để bàn của người dùng, bên cạnh các cơ chế theo dõi dữ liệu sử dụng.
macOS của Apple được đánh giá là tốt hơn một chút so với hai đối thủ trên. Tuy nhiên, người dùng vẫn cần phải hết sức cẩn trọng với các cài đặt mặc định. Nếu không kích hoạt tính năng mã hóa, Apple vẫn có khả năng truy cập vào bất kỳ tệp nào bạn lưu trữ trên iCloud.
Tại sao Linux là lựa chọn hàng đầu cho quyền riêng tư?
Laptop System76 Pangolin chạy Linux
Để sở hữu một chiếc máy tính thực sự riêng tư, bạn nên tìm kiếm những thiết bị đi kèm với một hệ điều hành mã nguồn mở và miễn phí. Linux là lựa chọn phổ biến nhất và cũng là hệ điều hành mà tôi đã theo đuổi trên mọi chiếc laptop mua trong hơn 10 năm qua.
Phần lớn người dùng Linux thường tự cài đặt hệ điều hành này lên phần cứng hiện có của họ. Đây là tùy chọn tiết kiệm chi phí nhất và là một trong những điểm mạnh của Linux. Tuy nhiên, trong suốt nhiều năm, tôi đã quyết định mua một số laptop Linux được cài đặt sẵn để đảm bảo tính tương thích và trải nghiệm tốt nhất.
Trên một chiếc máy tính Linux, bạn được trao toàn quyền sở hữu mã nguồn trên thiết bị của mình. Bạn cũng không cần phải đăng nhập vào bất kỳ tài khoản trực tuyến nào để bắt đầu sử dụng máy tính hay tải về các chương trình từ các kho ứng dụng đa dạng của Linux. Điều này giúp loại bỏ phần lớn các cơ chế theo dõi và thu thập dữ liệu mà các hệ điều hành độc quyền thường sử dụng.
Hành trình trải nghiệm các mẫu laptop Linux của tôi
Chiếc laptop Linux đầu tiên của tôi đến từ System76, một công ty có trụ sở tại Denver, Colorado, Hoa Kỳ. Mặc dù không còn nhớ chính xác model nào, nhưng nó khá giống với chiếc Gazelle mà chúng tôi đã từng đánh giá vào năm 2012. Đó là khởi đầu cho hành trình tìm kiếm sự riêng tư trên máy tính của tôi.
Nhiều năm sau, chiếc laptop Linux thứ hai của tôi là sản phẩm của Purism, một công ty nổi tiếng với cam kết bảo mật và quyền riêng tư. Các máy tính của Purism được cài đặt sẵn PureOS, một trong số ít các bản phân phối Linux được Quỹ Phần mềm Tự do (Free Software Foundation) chứng nhận là chứa 100% mã nguồn tự do.
Tôi đã mua mẫu laptop 13 inch của hãng, chiếc Librem 13. Vào thời điểm đó, những chiếc máy này độc đáo ở chỗ có các “kill switches” vật lý, cho phép ngắt hoàn toàn nguồn điện đến micro, kết nối internet và webcam, ngăn chặn mọi hình thức theo dõi từ những kẻ tấn công ít tinh vi nhất.
Máy tính xách tay Librem đặt cạnh xe kéo
Tiếp theo, tôi thử một chiếc laptop Clevo 14 inch đơn giản từ trang web Laptop with Linux. Đúng vậy, đó chính là tên trang web mà tôi đã mua chiếc máy tính này. Laptop with Linux chuyên cung cấp các máy tính không có bất kỳ logo thương hiệu nào, và đây là một điểm tôi rất yêu thích – đủ để tôi sẵn sàng mang theo một chiếc laptop hoàn toàn không có dấu ấn cá nhân.
Laptop Clevo bên cạnh xe đạp điện Lectric
Star Labs StarLite Mk IV nhỏ gọn là sản phẩm gần đây nhất mà tôi sở hữu. Giống như Purism 13, chiếc máy này có đặc điểm là một thiết bị được tùy chỉnh riêng, thay vì được lắp ráp từ các mẫu laptop có sẵn. Tôi đã chọn cài đặt Fedora Linux trên chiếc máy của mình, vì với tôi, Fedora đã trở thành một sự thay thế xuất sắc cho Ubuntu.
Giao diện Fedora Silverblue trên laptop Star Labs Star Lite MKIV
Những điều rút ra sau khi sở hữu các laptop Linux này
Việc mua một chiếc PC chạy Linux ngay từ đầu đảm bảo rằng nó sẽ hoạt động tốt với hệ điều hành này. Ngay cả khi tôi xóa hệ điều hành Linux mặc định, tôi vẫn có thể cài đặt một phiên bản khác với sự chắc chắn gần như tuyệt đối rằng nó sẽ tương thích. Bên cạnh đó, việc mua một chiếc laptop đi kèm Linux cũng là cách để ủng hộ các công ty đang đầu tư vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, vì laptop Linux là một thị trường ngách, chúng thường có giá cao hơn. Một chiếc laptop Linux hầu như luôn đắt hơn một chiếc máy có cấu hình tương tự từ các thương hiệu đa quốc gia lớn như Dell hoặc ASUS.
Trong số các mẫu laptop đã mua, Purism Librem 13 là chiếc PC Linux duy nhất mà tôi cảm thấy hối tiếc khi sở hữu. Đây là một chiếc laptop có giá thành cao hơn cả MacBook Pro, nhưng lại không thể cạnh tranh về hiệu năng hay thời lượng pin. Mặc dù tôi khá thích khung kim loại và thiết kế màu đen bóng bẩy của nó, nhưng bản lề đã bị nứt trong vòng chưa đầy hai năm sử dụng (và Purism từ chối thay thế, ngay cả khi tôi chấp nhận trả phí). Sau chỉ một năm rưỡi sử dụng một trong những chiếc laptop đắt nhất mà tôi từng mua, tôi buộc phải tìm mua một chiếc mới. Tôi đã không mua thêm bất kỳ chiếc laptop Librem hay sản phẩm nào khác của Purism kể từ đó, dù sau này tôi có nhận được và sử dụng thường xuyên một chiếc Librem 5 (một chiếc điện thoại thông minh mà tôi đã đặt hàng từ nhiều năm trước).
Quyền riêng tư thực sự nằm ở đâu?
Những chiếc laptop riêng tư này chắc chắn cải thiện đáng kể quyền riêng tư của bạn, nhưng chúng chỉ thực sự riêng tư đến mức mà các lựa chọn cá nhân của bạn cho phép. Nếu bạn mua một trong những chiếc máy này nhưng ngay lập tức cài đặt Google Chrome và đăng nhập vào tài khoản Google, bạn vẫn đang cung cấp cho Google (và mọi trang web khác) lượng thông tin tương tự như khi bạn là người dùng Windows. Việc mua một chiếc laptop Linux không đồng nghĩa với việc bạn trở nên vô hình trên internet.
Tuy nhiên, quyền riêng tư mà Linux mang lại là rất rõ ràng và hữu hình. Bạn có thể cài đặt bất kỳ ứng dụng nào bạn muốn mà không bị ghi lại lịch sử. Quyền riêng tư này lớn đến mức các dự án Linux thường gặp khó khăn trong việc ước tính số lượng người dùng của họ, vì cả hệ điều hành lẫn các ứng dụng đều không yêu cầu tài khoản người dùng và thường không đi kèm với bất kỳ cơ chế thu thập dữ liệu (telemetry) nào. Với một chiếc PC Linux, cho đến khi bạn mở trình duyệt web, những gì bạn làm trên máy tính của mình vẫn hoàn toàn là riêng tư.
Bạn có quan điểm gì về việc bảo vệ quyền riêng tư trên laptop? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới!
