Trong bối cảnh công nghệ phát triển không ngừng, các cuộc tấn công mạng, đặc biệt là mã độc tống tiền (ransomware), đang ngày càng trở nên tinh vi và phổ biến. Không chỉ nhắm vào các tập đoàn lớn, ransomware còn là mối đe dọa đáng sợ đối với người dùng cá nhân, có khả năng khóa toàn bộ dữ liệu và đòi tiền chuộc để giải mã. Mặc dù các tội phạm mạng liên tục thay đổi chiến thuật, việc bảo vệ bản thân và hệ thống không nhất thiết phải phức tạp hay tốn kém. “Thủ Thuật Mới” sẽ cung cấp những mẹo đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả, giúp bạn chủ động phòng chống ransomware và bảo vệ tài sản số quý giá của mình. Hãy cùng tìm hiểu để giữ an toàn cho dữ liệu và hệ thống máy tính của bạn khỏi những nguy cơ tiềm ẩn này.
Sử Dụng Phần Mềm Diệt Virus Đáng Tin Cậy
Một giải pháp phần mềm diệt virus (antivirus) đáng tin cậy là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất của bạn trước ransomware. Mặc dù Windows Defender tích hợp sẵn trên hệ điều hành Windows đã cung cấp khả năng bảo vệ khá tốt, các lựa chọn của bên thứ ba như Bitdefender, Kaspersky hoặc Norton thường cung cấp lá chắn ransomware nâng cao với khả năng giám sát theo thời gian thực. Điều mấu chốt là chọn phần mềm có thể chủ động quét các hành vi tệp đáng ngờ, không chỉ dựa vào các chữ ký mã độc đã biết.
Quan trọng hơn, hãy luôn giữ phần mềm diệt virus của bạn được cập nhật. Ransomware không ngừng phát triển mỗi ngày, và các định nghĩa virus lỗi thời sẽ khiến hệ thống của bạn dễ bị tổn thương trước những mối đe dọa mới. Hầu hết các chương trình diệt virus đều có tính năng tự động cập nhật, nhưng bạn nên kiểm tra kỹ các cài đặt này. Ngay cả khi bạn đã vô tình tải xuống một loại virus, một phần mềm diệt virus được cập nhật vẫn có thể giúp ngăn chặn thiệt hại trước khi ransomware mã hóa các tệp của bạn.
Mặc dù có những lợi ích rõ ràng, mối lo ngại về hiệu suất không nên ngăn cản bạn sử dụng phần mềm diệt virus. Đúng là một số phần mềm bảo mật có thể làm chậm hệ thống của bạn, nhưng nếu máy tính chạy chậm sau khi cài đặt antivirus, có nhiều cách để tối ưu hiệu suất. Mức độ bảo vệ mà phần mềm diệt virus mang lại lớn hơn rất nhiều so với những tác động nhỏ đến tốc độ, đặc biệt khi ransomware có thể phá hủy mọi thứ bạn đã dày công tạo ra.
Bạn cũng có thể sử dụng các công cụ trực tuyến như VirusTotal để quét các tệp đã tải xuống trước khi mở chúng. Dịch vụ miễn phí này kiểm tra các tệp bằng nhiều công cụ diệt virus cùng lúc. Hãy đặc biệt cảnh giác với các loại tệp như PDF và các tệp nén, vì chúng thường được sử dụng để ẩn virus. Các tệp thực thi (executables), tập lệnh (scripts) và tài liệu có bật macro cũng là những con đường phân phối ransomware ưa thích của tội phạm mạng.
Một người đang sử dụng công cụ quét virus để bảo vệ máy tính khỏi ransomware
Sao Lưu Dữ Liệu Định Kỳ và Ngắt Kết Nối
Việc tạo các bản sao lưu định kỳ có vẻ tẻ nhạt, nhưng đây chính là “bảo hiểm” tốt nhất của bạn chống lại ransomware. Quy tắc 3-2-1 vẫn là tiêu chuẩn vàng: giữ ba bản sao dữ liệu quan trọng của bạn, lưu trữ chúng trên hai loại phương tiện khác nhau và giữ một bản sao ở một vị trí ngoại vi (off-site). Chiến lược này giúp bạn có các bản sao sạch để khôi phục, ngay cả khi ransomware tấn công.
Yếu tố “ngắt kết nối” là bắt buộc—ransomware không thể mã hóa những gì nó không thể tiếp cận. Do đó, bạn phải ngắt kết nối các ổ cứng ngoài sau khi quá trình sao lưu hoàn tất. Lưu trữ đám mây cũng là một lựa chọn tốt cho việc sao lưu off-site, nhưng hãy cân nhắc sử dụng các dịch vụ có tính năng kiểm soát phiên bản (versioning) để có thể khôi phục từ các bản mã hóa do ransomware gây ra. May mắn thay, có nhiều cách đơn giản để sao lưu dữ liệu của bạn một cách an toàn mà không tốn kém.
Tự động hóa giúp việc sao lưu trở nên nhất quán hơn. Bạn nên thiết lập các bản sao lưu theo lịch trình để toàn bộ dữ liệu số của bạn được sao lưu mà không cần phải nhớ. Các tính năng như Windows File History, Time Machine cho Mac hoặc các giải pháp của bên thứ ba có thể tự động xử lý việc này.
Đừng chỉ sao lưu, hãy kiểm tra chúng. Các bài kiểm tra khôi phục định kỳ đảm bảo rằng bản sao lưu của bạn thực sự hoạt động khi bạn cần chúng nhất.
Người dùng đang thực hiện sao lưu dữ liệu quan trọng trên laptop để phòng chống mã độc tống tiền
Cẩn Trọng Với Tệp Đính Kèm và Liên Kết Trong Email
Email là một trong những phương thức phát tán ransomware ưa thích nhất, và tội phạm mạng ngày càng sáng tạo trong các chiến thuật của mình. Một hóa đơn khẩn cấp hoặc thông báo vận chuyển từ một địa chỉ email không quen thuộc có thể là một cuộc tấn công được ngụy trang khéo léo. Luôn kiểm tra kỹ địa chỉ người gửi. Di chuột qua địa chỉ email và liên kết thường tiết lộ các tên miền đáng ngờ không khớp với người gửi được cho là hợp pháp.
Trước khi nhấp vào bất kỳ liên kết nào hoặc tải xuống tệp đính kèm, hãy dừng lại và suy nghĩ. Các công ty hợp pháp hiếm khi gửi tệp đính kèm không mong muốn hoặc yêu cầu hành động ngay lập tức thông qua các liên kết email. Khi nghi ngờ, hãy liên hệ với người gửi qua một kênh khác để xác minh. Bạn cũng có thể chặn email lừa đảo khỏi hộp thư đến của mình bằng cách sử dụng các bộ lọc email và tính năng bảo mật tích hợp.
Sự thận trọng tương tự cũng áp dụng cho việc tải xuống phần mềm. Ransomware thường ẩn mình trong các chương trình lậu, vì vậy đừng tải xuống phần mềm crack—phiên bản “miễn phí” đó có thể khiến bạn mất toàn bộ dữ liệu. Hãy bám sát các nguồn chính thức và nhà phát hành đã được xác minh. Nếu một tệp đính kèm email có vẻ hơi đáng ngờ, hãy xóa nó. Thà an toàn còn hơn là bị mã hóa.
Sử Dụng Xác Thực Mạnh Cho Tất Cả Tài Khoản
Xác thực mạnh có thể là một rào cản hiệu quả chống lại các cuộc tấn công ransomware bắt đầu bằng việc chiếm đoạt tài khoản. Sử dụng mật khẩu phức tạp và duy nhất cho mỗi dịch vụ sẽ ngăn kẻ tấn công chuyển đổi giữa các tài khoản nếu một tài khoản bị xâm phạm. Trình quản lý mật khẩu giúp việc này trở nên dễ quản lý hơn, vì chúng có thể tạo và lưu trữ các thông tin đăng nhập mạnh.
Xác thực hai yếu tố (2FA) bổ sung một lớp bảo vệ cần thiết, nhưng không phải tất cả các phương pháp đều có mức độ an toàn như nhau. Mặc dù 2FA nào cũng tốt hơn không có, việc dựa vào 2FA qua SMS có thể rủi ro do các cuộc tấn công đổi SIM (SIM-swapping).
Các ứng dụng xác thực như Google Authenticator hoặc Authy cung cấp các lựa chọn an toàn hơn, và các khóa bảo mật phần cứng mang lại khả năng phòng thủ mạnh nhất chống lại các nỗ lực chiếm đoạt tài khoản.
Quan trọng không kém, đừng quên các tùy chọn khôi phục. Bạn nên bảo vệ các mã dự phòng và email khôi phục của mình bằng sự cảnh giác tương tự như các tài khoản chính. Các đối tượng ransomware thường nhắm mục tiêu vào tài khoản email trước, sau đó sử dụng chúng để đặt lại mật khẩu và giành quyền truy cập rộng hơn. Việc kiểm tra bảo mật định kỳ để xem xét các phiên hoạt động và ứng dụng được kết nối giúp phát hiện truy cập trái phép sớm.
Người đàn ông nhập mã xác thực hai yếu tố (2FA) trên điện thoại để tăng cường bảo mật tài khoản
Phân Vùng Mạng để Hạn Chế Lây Lan Tấn Công
Phân vùng mạng nghe có vẻ kỹ thuật, nhưng nó đơn giản là chia mạng của bạn thành các khu vực riêng biệt. Hãy nghĩ về nó như việc tạo ra các khoang—nếu ransomware lây nhiễm vào một khu vực, nó không thể dễ dàng lây lan sang các khu vực khác. Chiến lược ngăn chặn này giới hạn thiệt hại đáng kể, đặc biệt là trong các mạng gia đình với nhiều thiết bị.
Phân vùng mạng cơ bản bắt đầu với mạng khách (guest network). Hầu hết các bộ định tuyến hiện đại đều cung cấp tính năng này, cho phép tạo các mạng biệt lập cho khách truy cập hoặc các thiết bị ít tin cậy hơn. Đặt các thiết bị nhà thông minh, camera an ninh và thiết bị IoT trên các mạng riêng biệt với máy tính và điện thoại của bạn. Bằng cách này, một bóng đèn thông minh bị xâm phạm sẽ không thể cung cấp quyền truy cập vào máy tính xách tay làm việc của bạn.
Để bảo vệ mạnh mẽ hơn, hãy cân nhắc sử dụng VLANs (Mạng cục bộ ảo) để phân vùng mạng gia đình của bạn. Mặc dù phức tạp hơn một chút, VLANs tạo ra các phân đoạn mạng thực sự biệt lập. Bạn có thể tách các thiết bị làm việc, máy tính cá nhân và hệ thống giải trí. Một số bộ định tuyến nâng cao và bộ chuyển mạch được quản lý hỗ trợ tính năng này mà không yêu cầu thiết bị cấp doanh nghiệp.
Phân vùng hoạt động tốt nhất khi được kết hợp với mật khẩu mạnh cho mỗi phân đoạn mạng. Thay đổi thông tin đăng nhập bộ định tuyến mặc định, sử dụng mã hóa WPA3 khi có sẵn và thường xuyên cập nhật firmware bộ định tuyến. Những lớp bảo mật này khiến ransomware khó di chuyển ngang hơn rất nhiều.
Vô Hiệu Hóa Các Tính Năng và Dịch Vụ Không Cần Thiết
Mọi dịch vụ không cần thiết chạy trên máy tính của bạn đều là một điểm vào tiềm năng cho ransomware. Càng nhiều tính năng được bật, bề mặt tấn công của bạn càng lớn. Việc giảm bề mặt này bằng cách vô hiệu hóa các dịch vụ không sử dụng sẽ giảm các lỗ hổng mà ransomware có thể khai thác để giành quyền truy cập ban đầu.
Giao thức Máy tính Từ xa (RDP) là mục tiêu chính cho các cuộc tấn công ransomware. Hãy tắt hoàn toàn nó trừ khi bạn thực sự cần truy cập từ xa. Các dịch vụ chia sẻ tệp và máy in cũng tiềm ẩn rủi ro khi bị để mở không cần thiết. Tắt tính năng khám phá mạng (network discovery) và chia sẻ thư mục công cộng nếu bạn không chủ động sử dụng chúng, vì các tính năng này thường được bật theo mặc định.
Windows đi kèm với nhiều chương trình không cần thiết có thể tạo ra các lỗ hổng bảo mật. Các dịch vụ như Windows Script Host, PowerShell remoting và SMBv1 thường xuyên bị ransomware khai thác. Hãy tắt chúng thông qua Windows Features hoặc Group Policy trừ khi công việc của bạn yêu cầu.
Việc kiểm tra định kỳ giúp duy trì bảo mật bằng cách giữ cho hệ thống tinh gọn. Thường xuyên kiểm tra các chương trình khởi động, dịch vụ nền và tiện ích mở rộng trình duyệt. Gỡ bỏ bất cứ thứ gì bạn không nhận ra hoặc không sử dụng. Nguyên tắc rất đơn giản: nếu bạn không cần nó, hãy tắt nó đi. Một hệ thống tối giản mang lại ít cơ hội hơn cho ransomware để thiết lập chỗ đứng.
Tùy chọn nền tảng máy ảo trong tính năng Windows cần được xem xét vô hiệu hóa để giảm thiểu nguy cơ tấn công ransomware
Kết Luận
Ransomware là một mối đe dọa thực tế và đang không ngừng phát triển, nhưng việc trang bị kiến thức và áp dụng các biện pháp phòng ngừa đơn giản có thể giúp bạn bảo vệ an toàn cho dữ liệu cá nhân và hệ thống máy tính của mình. Từ việc sử dụng phần mềm diệt virus uy tín, thực hiện sao lưu dữ liệu định kỳ, cho đến việc cẩn trọng khi tương tác với email và áp dụng xác thực mạnh cho tài khoản, mỗi bước đều đóng góp vào một lá chắn bảo vệ vững chắc. Đừng quên phân vùng mạng và vô hiệu hóa các tính năng không cần thiết để giảm thiểu bề mặt tấn công. Bằng cách chủ động thực hiện những mẹo này, bạn không chỉ tăng cường bảo mật mà còn xây dựng một thói quen sử dụng công nghệ an toàn và có trách nhiệm. Hãy luôn cập nhật kiến thức bảo mật và áp dụng các phương pháp tốt nhất để giữ cho cuộc sống số của bạn luôn an toàn. Bạn có những mẹo phòng chống ransomware nào khác? Hãy chia sẻ kinh nghiệm của bạn trong phần bình luận bên dưới hoặc tìm hiểu thêm các bài viết cùng chủ đề tại “Thủ Thuật Mới” để luôn là người đi đầu trong việc bảo vệ dữ liệu của mình!
