Trong kỷ nguyên số, các tệp tin thực thi (.EXE) là một phần không thể thiếu của hệ điều hành và các ứng dụng. Tuy nhiên, chúng cũng là con đường phổ biến mà tội phạm mạng sử dụng để phát tán các phần mềm độc hại như malware, ransomware, hay spyware. Việc nhận biết và tránh xa các tệp EXE tiềm ẩn nguy hiểm là kỹ năng thiết yếu để bảo vệ thiết bị của bạn khỏi nguy cơ lây nhiễm. Nếu bạn nghi ngờ một tệp tin có thể không an toàn, có nhiều phương pháp để kiểm tra kỹ lưỡng trước khi quyết định sử dụng.
1. Kiểm Tra Tên File, Phần Mở Rộng, Kích Thước và Nguồn Gốc
Việc xem xét các thuộc tính cơ bản của một tệp tin có thể giúp bạn nhận diện sớm các file EXE độc hại. Bước đầu tiên là kiểm tra tên và phần mở rộng của tệp. Nếu tệp có một cái tên chung chung như “install.exe” hoặc “update.exe” thay vì tên ứng dụng cụ thể, hoặc nếu nó sử dụng các phần mở rộng kép (ví dụ: “document.pdf.exe”), đây có thể là dấu hiệu đáng ngờ.
Kích thước tệp cũng là một chỉ số quan trọng. Các tệp quá nhỏ hoặc quá lớn một cách bất thường so với kích thước thông thường của một chương trình được mong đợi đều cần được cảnh giác. Để giảm thiểu rủi ro lây nhiễm, hãy luôn tải các tệp từ các nguồn chính thức và tránh xa các tệp thực thi nhận được qua email không rõ nguồn gốc hoặc các liên kết trên mạng xã hội.
2. Sử Dụng Phần Mềm Diệt Virus Để Quét File
Nếu bạn cố gắng mở hoặc tải xuống một tệp EXE và phần mềm diệt virus trên máy tính hiển thị cảnh báo, hãy coi đó là một dấu hiệu cực kỳ nghiêm trọng. Thay vì tải xuống ngay lập tức, hãy tiến hành quét tệp cụ thể bằng phần mềm Microsoft Defender hoặc bất kỳ chương trình diệt virus bên thứ ba nào bạn đang sử dụng. Chỉ cần nhấp chuột phải vào tệp và chọn tùy chọn để quét nó với chương trình đã cài đặt.
Người dùng quét một tệp tin đáng ngờ bằng phần mềm diệt virus Malwarebytes để phát hiện mã độc.
Nếu quá trình quét gắn cờ tệp là đáng ngờ hoặc độc hại, hãy xóa nó ngay lập tức để bảo vệ hệ thống của bạn. Đừng bao giờ chạy một tệp đáng nghi ngờ chỉ với suy nghĩ “để xem nó có an toàn không”; hành động này có thể dẫn đến mất dữ liệu, lây nhiễm phần mềm độc hại và các vấn đề bảo mật nghiêm trọng khác. Hơn nữa, hãy luôn đảm bảo phần mềm diệt virus của bạn được bật để nhận cảnh báo tức thì nếu bất kỳ tệp có hại nào cố gắng xâm nhập máy tính. Mặc dù Windows Defender thường phát hiện và cảnh báo về các mối đe dọa một cách tự động, nhiều chuyên gia bảo mật vẫn khuyến nghị cài đặt thêm một phần mềm diệt virus của bên thứ ba để tăng cường lớp bảo vệ cho hệ thống.
3. Phân Tích File Với VirusTotal Trực Tuyến
Nếu bạn muốn kiểm tra xem một tệp thực thi có độc hại hay không mà không cần phải tải nó về máy, hãy thử sử dụng VirusTotal. Đây là một công cụ trực tuyến miễn phí cho phép quét các tệp và URL bằng cách sử dụng hàng chục công cụ diệt virus và cơ sở dữ liệu mối đe dọa khác nhau. VirusTotal sẽ cung cấp một báo cáo chi tiết về các mối đe dọa tiềm ẩn, giúp bạn ngăn chặn việc tải xuống một tệp EXE có thể gây hại ngay từ đầu.
Để sử dụng công cụ này, bạn chỉ cần truy cập trang web VirusTotal. Tại tab “URL”, dán đường dẫn nơi tệp được lưu trữ và nhấn Enter. VirusTotal sẽ hiển thị kết quả từ nhiều công cụ diệt virus. Nếu công cụ này phát hiện bất kỳ mối đe dọa nào, tuyệt đối không tải tệp về. Trong trường hợp bạn đã tải tệp xuống, bạn cũng có thể tải trực tiếp tệp lên VirusTotal để quét tìm các mối nguy hại.
4. Kiểm Tra Chữ Ký Số (Digital Signature) Của File
Bạn cũng có thể xác minh tính xác thực của một tệp EXE bằng cách kiểm tra chữ ký số của nó. Chữ ký số hoạt động như một “con dấu chứng nhận” từ nhà phát hành phần mềm, xác nhận rằng tệp chưa bị thay đổi kể từ khi nó được ký. Bạn cần hết sức thận trọng nếu tệp không có chữ ký số hoặc hiển thị một nhà phát hành không mong đợi.
Giao diện kiểm tra chứng chỉ số của một tệp tin thực thi (EXE) trong cửa sổ Thuộc tính trên hệ điều hành Windows.
Để xem chữ ký số:
- Nhấp chuột phải vào tệp EXE và chọn Properties (Thuộc tính).
- Vào tab Digital Signatures (Chữ ký số). Chọn chữ ký, nhấp Details (Chi tiết), sau đó View Certificate (Xem Chứng chỉ) để kiểm tra nhà phát hành.
Nếu nó hiển thị một nhà phát hành đáng tin cậy, hãy chuyển sang tab Certification Path (Đường dẫn Chứng nhận) để xác nhận rằng nó ghi “This Certificate Is OK” (Chứng chỉ này hợp lệ).
5. Đảm Bảo Windows SmartScreen Đã Được Kích Hoạt
Windows SmartScreen là một tính năng bảo mật tích hợp sẵn, giúp kiểm tra các tệp và ứng dụng dựa trên một cơ sở dữ liệu mối đe dọa. Tính năng này sẽ cảnh báo bạn về các rủi ro tiềm ẩn khi xử lý các tệp hoặc ứng dụng đáng ngờ trên máy tính. Mặc dù SmartScreen thường được bật mặc định trên Windows 10/11, bạn nên kiểm tra lại để đảm bảo các bộ lọc SmartScreen đã được kích hoạt.
Để xác minh SmartScreen đã bật:
- Nhấp chuột phải vào nút Start và mở Settings (Cài đặt).
- Sau đó, điều hướng đến Privacy & Security (Quyền riêng tư & Bảo mật) > Windows Security (Bảo mật Windows) > Apps & browser control (Kiểm soát ứng dụng & trình duyệt), và nhấp vào Reputation-based protection settings (Cài đặt bảo vệ dựa trên danh tiếng).
- Đảm bảo rằng cả bốn bộ lọc đều được bật, đặc biệt là bộ lọc Check apps and files (Kiểm tra ứng dụng và tệp).
Kiểm tra và cài đặt bộ lọc Windows SmartScreen trong ứng dụng Cài đặt của Windows để tăng cường bảo vệ thiết bị.
Với những phương pháp trên, bạn hoàn toàn có thể chủ động nhận diện một tệp EXE độc hại. Bằng cách tuân thủ việc tải tệp từ các nguồn chính thức và áp dụng các bước kiểm tra đã nêu, bạn có thể dễ dàng phát hiện các tệp đáng ngờ và góp phần giữ an toàn cho máy tính của mình. Hãy chia sẻ ý kiến của bạn về các phương pháp bảo mật này và kinh nghiệm của bạn trong việc đối phó với file EXE độc hại!
