Bạn có bao giờ cảm thấy chán nản khi đọc xong một cuốn sách self-help nhưng rồi lại quên hết những kiến thức quý giá trong đó không? Những lời khuyên tưởng chừng như sẽ “thay đổi cuộc đời” lại không thực sự đi vào thực tế. Thấu hiểu vấn đề này, nhiều người đã tìm đến ý tưởng về các sổ tay bài tập (workbook) được xuất bản sẵn. Tuy nhiên, liệu có cách nào để cá nhân hóa việc học hỏi và biến những điều đọc được thành hành động cụ thể cho chính mình?
Lấy cảm hứng từ một chia sẻ trên Reddit, tôi đã thử nghiệm và thành công trong việc sử dụng ChatGPT để chuyển những điểm nổi bật, những đoạn highlight từ sách thành một sổ tay bài tập thực tiễn của riêng mình. Sổ tay này được lấp đầy bởi các câu hỏi phản tư, các dự án nhỏ và kế hoạch hành động được cá nhân hóa, giúp biến kiến thức thành kết quả. Đây là một phương pháp hiệu quả để đảm bảo bạn không chỉ đọc sách mà còn thực sự sống với những bài học từ chúng.
1. Bắt Đầu Với Việc Chọn Sách và Tóm Tắt Nhanh
Việc hành động theo những gì bạn đọc được là chìa khóa để kiến thức thực sự “biến hóa” cuộc sống của bạn. Thay vì chỉ đọc sách, việc thực hành qua các sổ tay bài tập có xuất bản có thể hiệu quả hơn. Tuy nhiên, một sổ tay cá nhân được tạo bởi chính bạn sẽ mang lại hiệu quả tối ưu. Tôi sử dụng ChatGPT để biến những highlight từ sách thành một sổ tay thực hành gồm các câu hỏi gợi mở, các dự án và phương pháp theo dõi thói quen phù hợp với mình.
Bạn có thể bắt đầu với một cuốn sách self-help mà bạn tâm đắc nhất. Chắc chắn có nhiều cuốn mà bạn đã highlight nhưng chưa bao giờ thực sự hành động theo. Tôi đã chọn cuốn “Atomic Habits” của James Clear. Đây là một cuốn sách chứa đầy những ý tưởng thực tiễn, nhưng giống như nhiều độc giả khác, tôi chưa bao giờ thực sự đi xa hơn những thói quen ban đầu.
Để bắt đầu, tôi tóm tắt mỗi chương thành một vài gạch đầu dòng ngắn gọn. Tôi không cố gắng ghi lại mọi chi tiết, mà chỉ tập trung vào những phần thực sự nổi bật đối với mình. Nếu bạn sử dụng công cụ để ghi chú và tổ chức từ sách, hãy xuất các phần highlight của bạn. Kindle và Readwise cung cấp tính năng highlight và xuất dữ liệu dễ dàng. Nếu là sách giấy, bạn có thể tự mình lật trang và thu thập các trích dẫn quan trọng.
Hãy thử câu lệnh ChatGPT này để xem nó tổng hợp các highlight của bạn như thế nào:
Tóm tắt các điểm nổi bật của tôi thành 3 ý chính cho mỗi chương.
Hãy tập trung vào những gì thực sự khiến bạn xúc động. Bạn không cần phải bao quát toàn bộ cuốn sách để thu được lợi ích. Đôi khi, chỉ một chương cũng đủ để khơi dậy sự thay đổi.
2. Khám Phá Các Bài Học và Ý Tưởng Cốt Lõi
Tôi luôn giữ các ghi chú sách của mình được tổ chức gọn gàng. Sau đó, việc nhập chúng vào ChatGPT dưới một dự án cụ thể và trích xuất các bài học chính trở nên dễ dàng hơn. Dưới đây là ảnh chụp nhanh từ các ghi chú của tôi về “Atomic Habits” để bạn dễ hình dung.
Giao diện ghi chú và highlight sách Atomic Habits, hiển thị các điểm nổi bật cần trích xuất cho sổ tay bài tập cá nhân.
Tôi tìm kiếm những ý tưởng mà tôi có thể hành động được. Một trong những ý tưởng cốt lõi từ “Atomic Habits” là:
Bạn không vươn tới cấp độ mục tiêu của mình. Bạn rơi xuống cấp độ hệ thống của mình.
Dòng này đã trở thành nền tảng cho một trang bài tập đầy đủ. Tôi đã yêu cầu ChatGPT phân tích nó và gợi ý các hành động trong đời thực. Kết quả là tôi nhận được các câu hỏi phản tư, một danh sách kiểm tra thói quen, và thậm chí là một thử thách xây dựng hệ thống trong 3 ngày.
Hãy tìm những ý tưởng mang tính phổ quát xuyên suốt cuốn sách. Chúng giống như những lối tắt giúp bạn loại bỏ những chi tiết rườm rà mà mọi cuốn sách đều có. Hãy thử ý tưởng câu lệnh này:
Dựa trên trích dẫn này, có 3 cách nào tôi có thể áp dụng nó vào thói quen hàng ngày của mình?
Ảnh chụp màn hình ví dụ câu lệnh ChatGPT để phân tích sâu một trích dẫn cốt lõi từ sách Atomic Habits và gợi ý cách áp dụng vào thói quen hàng ngày.
Bạn có thể linh hoạt kết hợp các dạng bài tập. Không phải chương nào cũng cần mọi loại bài tập. Đối với một số loại sách nhất định, bạn cũng có thể tổ chức các bài tập theo chủ đề thay vì theo từng chương.
3. Lựa Chọn Định Dạng Bài Tập Phù Hợp
Để giữ cho sổ tay luôn thú vị và hấp dẫn, tôi đã kết hợp nhiều loại bài tập khác nhau. Dưới đây là những định dạng mà tôi thấy hiệu quả nhất cho các loại sách khác nhau:
1. Câu hỏi phản tư (Reflection Prompts)
Đây là những câu hỏi mở giúp bạn suy nghĩ sâu sắc.
Ví dụ: “Tôi đang cố gắng xây dựng thói quen nào bằng ý chí thay vì hệ thống?”
2. Dự án nhỏ (Mini Projects)
Là các kế hoạch hành động ngắn gọn mà bạn có thể hoàn thành trong vài ngày.
Ví dụ: “Xây dựng lại thói quen buổi sáng của tôi bằng một thói quen 2 phút.”
3. Theo dõi thói quen (Habit Trackers)
Những danh sách kiểm tra đơn giản để củng cố sự nhất quán. Bạn có thể hỏi ChatGPT: “Biến ý tưởng này thành một công cụ theo dõi thói quen 7 ngày với mục tiêu và các ô kiểm tra.”
4. Câu đố và sơ đồ quyết định (Quizzes and Decision Trees)
Yêu cầu ChatGPT giúp bạn đánh giá các lựa chọn.
Ví dụ: “Các tín hiệu môi trường hiện tại của tôi đang giúp hay làm hại thói quen của tôi?”
5. Bài tập hình dung (Visualization Prompts)
Các bài tập này khơi dậy động lực và giúp cải thiện mục tiêu thông qua các vòng lặp phản hồi.
Ví dụ: “Mô tả thói quen hàng ngày của bạn sau 30 ngày kiên trì với thói quen mới.”
Bạn muốn thêm chút động lực? Bạn cũng có thể tạo bảng tầm nhìn trong ChatGPT để hình dung mục tiêu của mình.
4. Xây Dựng Bài Tập Cụ Thể Cho Mỗi Chương
Với mỗi chương, tôi chọn một ý tưởng chính và kết hợp nó với một bài tập. Một số chương được kết hợp với câu hỏi phản tư và công cụ theo dõi. Những chương khác thì phù hợp hơn với thử thách 3 ngày hoặc một câu đố dựa trên kịch bản.
Dưới đây là cách tôi đã cấu trúc một phần mẫu từ chương 3 của cuốn “Atomic Habits”:
- Ý tưởng chính: Làm cho thói quen của bạn trở nên rõ ràng.
- Suy ngẫm: Những tín hiệu môi trường nào hiện đang kích hoạt thói quen của bạn?
- Hành động: Dành 10 phút để chỉnh sửa một không gian (bàn làm việc, tủ lạnh, đầu giường) để kích hoạt một thói quen tốt hơn.
- Theo dõi: Ghi lại hành vi mới trong 7 ngày và ghi chú điều gì đã giúp hoặc cản trở sự nhất quán của bạn. Bạn có thể sử dụng các ứng dụng theo dõi thói quen hoặc một hệ thống nhật ký thủ công đơn giản.
Hãy giữ mọi thứ đơn giản. Mỗi chương có thể là một trang với định dạng nhất quán: Ý tưởng chính, Thử ngay, Suy ngẫm và Theo dõi.
5. Hoàn Thiện Sổ Tay Của Bạn Với Google Docs (Hoặc Công Cụ Yêu Thích)
Khi đã có tất cả các bài tập, tôi tổng hợp chúng vào một tài liệu Google Docs. Tôi tổ chức nó thành một mẫu Google Docs có thể tái sử dụng cho hầu hết các loại sách thuộc thể loại tự trợ giúp.
- Trang bìa: Phần này là tùy chọn, nhưng bạn có thể thêm tiêu đề sách và tên của mình nếu muốn chia sẻ.
- Ghi chú cá nhân: Một đoạn giới thiệu ngắn gọn giải thích bất kỳ ghi chú cụ thể nào về các bài tập trong sách/sổ tay.
- Bài tập theo chương: Mỗi chương một phần riêng, mỗi phần có các câu hỏi gợi mở và hành động riêng.
- Trang ôn tập tiến độ: Một trang kiểm tra sau vài chương với các câu hỏi như “Điều gì đang hiệu quả?” hoặc “Điều gì vẫn chưa rõ ràng?”
- Phản tư cuối cùng + Kế hoạch hành động: Tổng kết và định hướng hành động tiếp theo.
Để sổ tay dễ đọc hơn, tôi đã sử dụng các tiêu đề, danh sách gạch đầu dòng và hộp chú thích. Mỗi trang đều ngắn gọn và dễ quét nhanh.
Nếu bạn cần trợ giúp về định dạng, hãy hỏi ChatGPT:
Định dạng nội dung này thành một bố cục sổ tay sạch sẽ, thoáng đãng cho Google Docs.
Bố cục mẫu sổ tay bài tập tự trợ giúp trong Google Docs, bao gồm các phần như trang bìa, ghi chú, bài tập theo chương và kế hoạch hành động.
Bạn có thể sử dụng ứng dụng hoặc phương pháp ghi chú yêu thích của mình để tạo sổ tay. Ví dụ, một số mẹo tăng năng suất trong Notion cũng biến nó thành một nơi tuyệt vời cho các sổ tay tự trợ giúp của bạn.
Toàn bộ quá trình này đã biến một cuốn sách mà tôi từng đọc và quên thành một bộ công cụ mà tôi thực sự sử dụng. Hơn nữa, tôi đã biến nó thành của riêng mình. Mỗi bài tập đều xuất phát từ những điểm nổi bật và câu hỏi của tôi, chứ không phải ý tưởng của người khác về những gì tôi nên làm.
Nếu bạn có những cuốn sách self-help đang nằm trên giá (hoặc trong Kindle), hãy thử phương pháp này. Bắt đầu với một chương. Sử dụng ChatGPT để trích xuất những điều quan trọng và sau đó xây dựng một cái gì đó có thể hành động được từ đó.
